Thực trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em sống tại khu vực tiếp giáp nơi khai khoáng-kết quả can thiệ

Thực trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em sống tại khu vực tiếp giáp nơi khai khoáng-kết quả can thiệp tại hai điểm nghiên cứu ở Bắc Kạn và Thái Nguyên năm 2016- 2018.Nhiễm chì ở trẻ em là vấn đề sức khỏe cộng đồng tại nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Trẻ em khi bị thấm nhiễm chì, dù ở mức độ phơi nhiễm thấp cũng có những ảnh hưởng có hại tới sự phát triển tâm thần thể chất, gây suy giảm sức khỏe và trí tuệ của trẻ, tác động không nhỏ đến bản thân trẻ, gia đình trẻ và cả xã hội.
Theo WHO, trong năm 2016, chì được cho là nguyên nhân của 540.000 ca tử vong trên thế giới; 13,9 triệu năm sống khỏe mạnh bị mất (tuổi thọ điềuchỉnh tàn tật (DALYs)) trên toàn thế giới do ảnh hưởng lâu dài đối với sứckhỏe. Gánh nặng cao nhất là ở các nước thu nhập thấp và trung bình. Phơinhiễm chì chiếm 63,8% gánh nặng khuyết tật phát triển trí tuệ vô căn, 3% gánh nặng bệnh tim thiếu máu cục bộ và 3,1% gánh nặng toàn cầu đột quỵ

Theo CDC, nồng độ chì máu (NĐCM) ở người được coi là ngưỡng cảnhbáo khi tăng ≥10 µg/dl [53]. Ở trẻ em, cần phải xem xét tiến hành điều trị thải chì khi nồng độ chì máu trên 45 µg/dl và người lớn là trên 70 µg/dl. Nhữngkết quả nghiên cứu gần đây cho thấy mối lo ngại về mức độ phơi nhiễm thấp hơn ở trẻ em, vì vậy năm 2012, CDC đã đưa ra một ngưỡng tham chiếu an toàn mới về NĐCM ở trẻ em là dưới 5 µg/dl [58].
Ở Việt Nam, vấn đề nhiễm độc chì đã được nghiên cứu từ nhiều nămtrước đây. Bệnh nhiễm độc chì và các hợp chất của chì do nghề nghiệp đã được đưa vào danh mục bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm từ năm 1998 và một số biện pháp phòng chống nhiễm độc chì cũng đã được triển khai tại các vùng nguy cơ ô nhiễm. Tuy nhiên, trẻ em Việt Nam vẫn còn đối mặt với nguy cơ nhiễm chì từ nhiều nguồn như hoạt động từ các làng nghề, khu vực khai khoáng, đồ chơi, thực phẩm… Nghiên cứu trên 109 trẻ em dưới 10 tuổi tại làng nghề tái chế ắc quy ở Đông Mai, Hưng Yên (2011) cho thấy 100% trẻ em- 2- dưới 10 tuổi có NĐCM ≥10 μg/dl, trong đó 19 trẻ có NĐCM ≥ 45μg/dl [15].
Thái Nguyên và Bắc Kạn là những tỉnh có ngành công nghiệp khai thác chế biến quặng chì kẽm phát triển, là động lực chính cho phát triển kinh tế, tuy nhiên cũng tồn tại nhiều vấn đề về ô nhiễm chì. Nghiên cứu của Phạm Hồng Hạnh cho thấy nồng độ chì trong các mỏ chì kẽm tại Tân Long, Thái nguyên
vượt quá tiêu chuẩn cho phép 186 lần, trong các mẫu đất nông nghiệp và lâm nghiệp vượt quá quy chuẩn cho phép từ 1,6 đến 5,8 lần [21]. Tại Bắc Kạn, nghiên cứu môi trường xung quanh khu vực mỏ chì kẽm Chợ Điền cũng cho thấy 100% mẫu đất và 45,4% mẫu nước ăn uống vượt quá tiêu chuẩn cho phép về chì [106]. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Quỳnh Hoa về môi trường quanh khu vực nhà máy kim loại màu ở Thái Nguyên cho thấy chì tồn lưu trong thực phẩm cao gấp nhiều lần tiêu chuẩn cho phép tại Việt Nam và ô nhiễm chì đã ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng như tỉ lệ sẩy thai, thai chết lưu cao… [20].
Điều này cho thấy, trẻ em sống tại những khu vực này có nguy cơ nhiễm chì rất cao. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào về tình trạng nhiễm chì trên trẻ em ở đây, đặc biệt là biện pháp can thiệp dự phòng nhiễm chì cho trẻ em.
Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thực trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em sống tại khu vực tiếp giáp nơi khai khoáng – kết quả can thiệp tại hai điểm nghiên cứu ở Bắc Kạn và Thái Nguyên năm 2016- 2018” nhằm các mục tiêu sau:
1- Mô tả thực trạng thấm nhiễm chì máu ≥ 10 µg/dl và tình trạng phát triển thể chất, tinh thần của trẻ em sống tại khu vực tiếp giáp nơi khai khoáng tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên năm 2016-2018.
2- Xác định một số yếu tố liên quan đến tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em tại các khu vực nghiên cứu.
3- Đánh giá kết quả của biện pháp can thiệp dự phòng bằng truyền thông giáo dục sức khỏe và sử dụng chế phẩm pectin cho trẻ em có nồng độchì máu ≥ 10 µg/dl tại địa bàn nghiên cứu trên

MỤC LỤC Thực trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em sống tại khu vực tiếp giáp nơi khai khoáng – kết quả can thiệp tại hai điểm nghiên cứu ở Bắc Kạn và Thái Nguyên năm 2016- 2018
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ……………………………………………………………..iii
DANH MỤC BẢNG……………………………………………………………………………vii
DANH MỤC HÌNH ……………………………………………………………………………… x
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
Chƣơng 1 : TỔNG QUAN…………………………………………………………………… 3
1.1. Tổng quan về chì và tác hại của chì lên sức khỏe của trẻ
em…………………………………………………………………………3
1.2. Dịch tễ học thấm nhiễm chì ở trẻ em………………………………………. 11
1.3. Một số yếu tố nguy cơ gây thấm nhiễm chì ở trẻ em ………………… 16
1.4. Biện pháp can thiệp dự phòng thấm nhiễm chì và hiệu quả can
thiệp…………………………………………………………………….27
1.5. Lý do lựa chọn địa điểm nghiên cứu ………………………………………. 40
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………. 43
2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu: ………………………… 43
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………. 43
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu…………………………………………………………… 43
2.1.3. Thời gian nghiên cứu:…………………………………………………………. 43
2.2. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………….. 44
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu…………………………………………………………….. 44
2.2.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu ………………………………………………………….. 45
2.2.3. Kĩ thuật chọn mẫu: …………………………………………………………….. 47
2.3. Nội dung nghiên cứu:………………………………………………………….. 49
2.3.1. Biến số và chỉ số nghiên cứu: ………………………………………………. 49
2.3.2. Kĩ thuật và công cụ thu thập thông tin ………………………………….. 53
2.4 Sai số và cách khống chế sai số ……………………………………………. 66
2.5. Xử lý số liệu………………………………………………………………………. 66
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU……………………………………………….. 69- v-
3.1. Thực trạng thấm nhiễm chì và tình trạng phát triển thể chất tinh
thần của trẻ em từ 3 đến 14 tuổi sống tiếp giáp khu vực nơi khai khoáng
tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên năm 2016 …………….. 69
3.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em tại
Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên ………………………………… 82
3.3. Kết quả của các biện pháp can thiệp dự phòng bằng truyền thông
giáo dục sức khỏe và sử dụng chế phẩm pectin với trẻ em có nồng độ chì
máu ≥ 10 µg/dl tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên. ……. 94
Chƣơng 4: BÀN LUẬN……………………………………………………………………. 109
4.1. Thực trạng thấm nhiễm chì và tình trạng phát triển thể chất tinh
thần của trẻ em từ 3 đến 14 tuổi sống tiếp giáp khu vực nơi khai khoáng
tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên năm 2016 …………… 109
4.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em tại
Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên ………………………………. 123
4.3. Kết quả của các biện pháp can thiệp dự phòng bằng truyền thông
giáo dục sức khỏe và sử dụng chế phẩm pectin với trẻ em có nồng độ chì
máu ≥ 10 µg/dl tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên. . …134
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 144
KHUYẾN NGHỊ……………………………………………………………………………… 146
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………………….. 147
Tài liệu tiếng Việt……………………………………………………………………………… 147
Tài liệu tiếng Anh……………………………………………………………………………… 15

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1. 1. Hướng dẫn hành động xử lí nhiễm độc chì ở trẻ em…………….28
Bảng 3. 1. Phân bố trẻ tham gia nghiên cứu theo tuổi và giới…………………… 69
Bảng 3. 2. Đặc điểm xã hội học về cha mẹ của trẻ tham gia nghiên cứu ……. 71
Bảng 3. 3. Phân bố NĐCM ở trẻ em từ 3-14 tuổi theo địa bàn nghiên cứu … 72
Bảng 3. 4. Phân bố mức độ NĐCM ở trẻ em theo nhóm tuổi……………………. 73
Bảng 3. 5. Phân bố mức độ NĐCM ở trẻ em từ 3 -14 tuổi theo giới………….. 74
Bảng 3. 6. Đặc điểm chiều cao theo tuổi của trẻ theo NĐCM…………………… 75
Bảng 3. 7. Đặc điểm cân nặng theo tuổi của trẻ theo NĐCM …………………… 75
Bảng 3. 8. Đặc điểm vòng ngực theo tuổi của trẻ theo NĐCM…………………. 76
Bảng 3. 9. Đặc điểm chỉ số BMI theo tuổi của trẻ theo NĐCM………………… 76
Bảng 3. 10. Đặc điểm một số chỉ số huyết học của trẻ theo NĐCM………….. 77
Bảng 3. 11. Đặc điểm một số biểu hiện của trẻ em theo NĐCM ………………. 77
Bảng 3. 12. Đặc điểm chỉ số IQ ở trẻ ≥ 6 tuổi theo NĐCM ……………………… 78
Bảng 3. 13. Đặc điểm sự phát triển tâm lí của trẻ < 6 tuổi của trẻ em theo
thang đo ASQ…………………………………………………………………………………….. 79
Bảng 3. 14. Đặc điểm phát triển hành vi của trẻ em theo thang đo DBC-P … 80
Bảng 3. 15. Đặc điểm phát triển hành vi của trẻ em theo thang đo Vanderbilt
theo NĐCM……………………………………………………………………………………….. 81
Bảng 3. 16. Nồng độ chì trong đất dân sinh tại Bản Thi, Bắc Kạn và Tân
Long, Thái Nguyên …………………………………………………………………………….. 82
Bảng 3. 17. Nồng độ chì trong không khí tại Bản Thi và Tân Long ………….. 83
Bảng 3. 18. Nồng độ chì trong nước sinh hoạt tại Bản Thi và Tân Long……. 83
Bảng 3. 19. Đặc điểm một số hành vi, thói quen của trẻ theo giới…………….. 85
Bảng 3. 20. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và tuổi của trẻ……….. 86
Bảng 3. 21. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và giới tính của trẻ … 86
Bảng 3. 22. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và tiền sử sử dụng- viiithuốc cam của trẻ………………………………………………………………………………… 87
Bảng 3. 23. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và thói quen rửa tay
trước khi ăn cơm của trẻ………………………………………………………………………. 87
Bảng 3. 24. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và thời gian chơi ngoài
trời của trẻ …………………………………………………………………………………………. 88
Bảng 3. 25. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì và loại bề mặt khu vực
trẻ hay chơi………………………………………………………………………………………… 88
Bảng 3. 26. Đánh giá một số yếu tố liên quan đến tình trạng thấm nhiễm chì
và đặc điểm hành vi, thói quen của trẻ theo mô hình hồi quy đa biến ……….. 89
Bảng 3. 27. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và cha/mẹ làm
việc tại khu mỏ …………………………………………………………………………………… 89
Bảng 3. 28. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và khoảng cách
nhà ở của trẻ đến khu mỏ khai thác quặng chì………………………………………… 90
Bảng 3. 29. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và nguồn nước sử
dụng trong gia đình …………………………………………………………………………….. 90
Bảng 3. 30. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ em và thói quen
giặt quần áo của trẻ trong gia đình có cha/mẹ làm việc tại khu mỏ……………. 91
Bảng 3. 31. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và kiến thức về
nhiễm chì trên trẻ em của cha/mẹ …………………………………………………………. 91
Bảng 3. 32. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và thái độ về
phòng chống nhiễm chì trên trẻ em của cha/mẹ trẻ …………………………………. 92
Bảng 3. 33. Liên quan giữa tình trạng thấm nhiễm chì ở trẻ và thực hành về
phòng chống nhiễm chì trên trẻ em của cha/mẹ trẻ …………………………………. 92
Bảng 3. 34. Đánh giá một số yếu tố liên quan đến tình trạng thấm nhiễm chì ở
trẻ và đặc điểm gia đình theo mô hình hồi quy đa biến ……………………………. 93
Bảng 3. 35. Đặc điểm giới và tuổi của nhóm trẻ can thiệp……………………….. 94
Bảng 3. 36. Một số đặc điểm xã hội học về cha mẹ của trẻ tham gia nghiên
cứu can thiệp ……………………………………………………………………………………… 95- ixBảng 3. 37. Kết quả can thiệp đến thay đổi kiến thức của cha/mẹ trẻ về nhiễm
độc chì trên trẻ em tại Bản Thi, Bắc Kạn (n = 115)…………………………………. 96
Bảng 3. 38. Kết quả can thiệp đến thay đổi kiến thức của cha/mẹ trẻ về nhiễm
độc chì trên trẻ em tại Thái Nguyên ( n = 82)…………………………………………. 98
Bảng 3. 39. Kết quả can thiệp đến thay đổi kiến thức của cha/mẹ trẻ về nhiễm
độc chì trên trẻ em tại Bắc Kạn và Thái Nguyên ( N = 197)…………………….. 99
Bảng 3. 40. Kết quả can thiệp đến thay đổi thái độ của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ em tại Bắc Kạn (n = 115) ……………………………….. 100
Bảng 3. 41. Kết quả can thiệp đến thay đổi thái độ của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ em tại Thái Nguyên (n=82). ……………………………. 101
Bảng 3. 42. Kết quả can thiệp đến thay đổi thái độ của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ em tại Bắc Kạn và Thái Nguyên (n = 197) ……….. 102
Bảng 3. 43. Kết quả can thiệp đến thay đổi thực hành của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ tại Bắc Kạn ( n =115). ……………………………………. 103
Bảng 3. 44. Kết quả can thiệp đến thay đổi thực hành của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ tại Thái Nguyên (n=82)………………………………….. 104
Bảng 3. 45. Kết quả can thiệp đến thay đổi thực hành của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ tại Bắc Kạn và Thái Nguyên (N=197) ……………… 105
Bảng 3. 46. Kết quả can thiệp về cải thiện kiến thức, thái độ, thực hành của
cha/mẹ trẻ về phòng chống nhiễm chì cho trẻ em …………………………………. 106
Bảng 3. 47. Kết quả can thiệp đến nồng độ chì máu của trẻ…………………….107
Bảng 3. 48. Kết quả can thiệp đến một số biểu hiện thấm nhiễm chì ở trẻ…108- xDANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Ảnh hưởng của chì đến sức khỏe trẻ em theo nồng độ chì…………… 5
Hình 1.2. Thiệt hại liên quan đến việc giảm 5 điểm chỉ số IQ trong 100 triệu
người (Colborn, Dumanoski & Myers, 1996) ………………………………………….. 8
Hình 1.3. Các nguồn phơi nhiễm chì đối với trẻ em (WHO, 2010). ………….. 17
Hình 1.4. Mức chì trong máu ở Hoa Kỳ và sự suy giảm sử dụng chì trong
xăng dầu.…………………………………………………………………………… 31
Hình 1.5. Bản đồ địa điểm nghiên cứu……………………………………………………42
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu………………………………………………………………….. 47
Hình 3.1. Phân bố trẻ tham gia nghiên cứu theo địa bàn nghiên cứu. ………… 70
Hình 3.2. Phân bố mức độ NĐCM ở trẻ em theo địa bàn nghiên cứu………… 73
Hình 3.4. So sánh nồng độ chì trong môi trường và nồng độ chì máu giữa Bản
Thi, Bắc Kạn và Tân Long, Thái Nguyên…………………………………………… 84
Hình 3.5. Đặc điểm kiến thức, thái độ, thực hành của cha/mẹ trẻ về phòng
chống nhiễm chì cho trẻ trước can thiệp……………………………………….……. 9